Rail

Wouter Koolmees is per 1 november 2022 de nieuwe president-directeur van NS. Hij wordt op voordracht van de Raad van Commissarissen aangesteld door de aandeelhouder, de minister van Financiën. Wouter Koolmees volgt Marjan Rintel op die 1 juli naar KLM vertrok. Financieel directeur Bert Groenewegen neemt sinds die tijd waar. De aanstelling geldt voor een periode van vier jaar.

“Ik heb zin om aan de slag te gaan bij NS, zei Koolmees als reactie op zijn benoeming. “Een prachtig, breed maatschappelijk bedrijf met zo’n 20.000 betrokken collega’s. Ik ken NS in de hoedanigheid van reiziger goed, ik ben een grootverbruiker van de trein. Ik ben altijd onder de indruk van hoe goed we het in Nederland geregeld hebben. Toch staat NS steeds meer onder druk en dat geldt ook voor haar prestaties. Samen met alle NS’ers wil ik ervoor zorgen dat de reiziger tevreden is en dat NS de noodzakelijke ambities van Nederland op het gebied van bereikbaarheid en duurzaamheid kan waarmaken.”

Wouter Koolmees was van 2017 tot begin 2022 minister van Sociale Zaken. Als minister zorgde hij er tijdens de Coronacrisis voor dat werkgevers hun medewerkers in dienst konden houden door het instellen van de NOW-regeling. Koolmees studeerde economie aan de Universiteit van Utrecht. Vervolgens werkte hij bij het ministerie van Financiën waar hij onder andere hoofd begrotingsbeleid was. Van 2010 tot 2017 zat hij namens D66 in de Tweede Kamer waar hij optrad als financieel specialist.

“Wouter Koolmees heeft een bewezen staat van dienst als bestuurder die zaken voor elkaar krijgt,” zegt Gerard van der Aast, voorzitter van de Raad van Commissarissen van NS. “Altijd vanuit het maatschappelijk oogpunt, waarbij hij de belangen van verschillende groepen weet te verenigen. Ik heb er vertrouwen in dat hij NS naar een volgende fase kan leiden in een tijd dat de bereikbaarheid van Nederland onder druk staat”.

“Ook wil ik Bert Groenewegen bedanken voor de uitstekende wijze waarop hij de positie van president-directeur de afgelopen maanden waarneemt, naast zijn functie als financieel-directeur van NS.”

De Centrale Ondernemingsraad heeft positief geadviseerd over de aanstelling van Wouter Koolmees. Koolmees ontvangt een vast jaarsalaris dat past binnen het geaccordeerde beloningsbeleid. Hij ziet, net als de overige leden van de Raad van Bestuur, vrijwillig af van de variabele component in zijn beloning.

• Wouter Koolmees is per 1 november de nieuwe president-directeur van NS: “Ik heb zin om aan de slag te gaan bij NS”. Foto NS.

Terwijl het spoorboekje in december verder uitgekleed dreigt te worden (met maar liefst 10% bovenop de huidige versobering), begint het spoor te bezwijken onder het aantal reizigers in te korte treinen, meldt BNR Nieuwsradio. NS besloot in september de dienstregeling af te schalen, om zo onder meer langere treinen te kunnen laten rijden. Maar op veel drukke trajecten werden juist kortere treinen ingezet. Bij ruim de helft van de klachten over volle treinen waren de treinen korter dan normaal, zo blijkt uit een analyse van BNR van alle 1824 meldingen uit september op de website Volletreinen.nl van reizigersorganisatie Rover.

De reacties op de huidige ‘service’ van NS liegen er niet om: “Echt niet te doen. Ramen besloegen. Mensen tegen elkaar aan. Zelfs leunen tegen treinreizigers tijdens het rijden. Echt boos.” Op 26 september beklaagt een reiziger zich in de intercity van 8.30 uur van Almere naar Amsterdam Zuid over de situatie op Volletreinen.nl, het klachtenloket van Rover over drukte in de trein.

De reiziger bevindt zich op dat moment in een trein van het type ICM (‘Koploper’). De ingezette trein heeft die dag 191 zitplaatsen, waarvan 126 in de tweedeklascoupés. In de voorgaande zes weken is dat in dezelfde trein op hetzelfde traject en tijdstip met 522 bijna het driedubbele aantal zitplaatsen, zo is terug te zien op de datawebsite Treinposities.nl. Wel blijkt uit deze gegevens dat een week later, op 3 oktober, de situatie met drie aan elkaar gekoppelde ICM’s met 828 zitplaatsen weer te zijn verbeterd.

De bewuste rit blijkt alleen geen incident, zo blijkt uit een analyse van de ongekende piek van 1824 meldingen over volle treinen die van 5 september tot en met 4 oktober op Volletreinen.nl binnenkwamen. Naast treinen die door drukte na de zomervakantie traditioneel voller zijn dan normaal, regent het met 953 in de helft van de gevallen klachten over intercity’s en sprinters die korter zijn dan men gewend is. Vergeleken met de treinen in de zes weken voor de meldingen op dezelfde dag en tijd hebben deze 953 treinen 24.106 zitplaatsen minder dan normaal. Dat is een gemiddelde van 25 minder zitplaatsen per trein.

De klachten over de te korte treinen nadat NS in september de dienstregeling besloot uit te kleden door personeelstekort en ziekteverzuim, zijn ook te horen in de sprinters. “Geen spitstrein meer en door de bizarre drukte, ook nog eens in een heel korte trein, is de trein steeds vertraagd waardoor de internationale aansluiting niet kan worden gehaald. Dit is inmiddels een wekelijks terugkerend fenomeen”, beklaagt een reiziger zich afgelopen dinsdag na het instappen om 7.50 uur op Capelle Schollevaar in de sprinter naar Rotterdam Centraal. Deze trein met 104 zitplaatsen kent er normaal gesproken 408.

Zo’n beeld is afgelopen woensdag ook te zien in een sprinter van Haarlem Spaarnwoude naar Amsterdam met 202 zitplaatsen. Normaal waren dit er normaal 544. Op 3 oktober rijdt een intercity in de avondspits van Amersfoort naar Den Haag Centraal met 126 zitplaatsen. Normaal konden 452 reizigers in deze trein een zitplaats krijgen.

Opvallend is dat met 518 meldingen bijna één op de drie klachten over volle treinen gaat over de inzet van te korte treinen van het type ICM. De andere 30 procent van de klachten gaat over te korte dubbeldekkers van het type VIRM. Hierbij is de klacht dat er slechts één trein of twee treinen zijn ingezet, in plaats van de maximale drie achter elkaar.

• Tweet van een geplaagde treinreiziger: “Zomaar een zondag half één op het spoor Amsterdam CS. Kortste treintjes die je kunt inzetten, stamp en stampvol.”

Naast de traditionele drukte door het einde van de zomervakantie, worden veel van de klachten in september versterkt door de problemen op de Hanzelijn. Daar belandde begin september een hoogspanningskabel van netbeheerder Tennet op een bovenleiding bij het spoor tussen Dronten en Lelystad, om vervolgens de systemen van ProRail met een opdonder aan stroom te vernielen.

Gehoopt werd dat een week geleden het normale treinverkeer op het traject zou zijn hersteld. Dat is echter nog niet het geval. “Te korte treinen en een te lage frequentie nu de lijn tussen Dronten en Zwolle eruit ligt. De gangpaden staan volledig vol”, schrijft een reiziger afgelopen dinsdag aan het meldpunt van Rover. “Er zouden vanaf gisteren langere treinen ingezet worden tussen Zwolle en Amersfoort/Utrecht. Daar is nog niks van te merken. Zo te zien moeten er zelfs mensen achterblijven op station Amersfoort centraal.”

“Er zijn langere treinen beloofd door NS. Gisteren om 6.50 uur, wanneer het altijd rustig is, wel een lange trein. Nu 7.50 uur, als het altijd heel druk is, gewoon ouderwets kort treintje en lekker proppen”, vult een reiziger uit Zwolle diezelfde dag aan.

Rover erkent dat veel problemen samenhangen met de storing op de Hanzelijn in de Flevopolder. “Maar de door NS-beloofde langere treinen lijken vooralsnog uit te blijven”, constateert een woordvoerder. Zij stelt op basis van de daling in zitplaatsen op trajecten dat ‘niet alles op alles’ wordt gezet: “Slim is dat niet. Niet alleen omdat je reizigers een slecht product geeft én je de nodige coronarisico’s niet probeert te beperken, maar ook omdat als corona weer oplaait en er weer een mondkapjesplicht of thuiswerkadvies komt, dit ook behoorlijk schadelijk is voor de bedrijfsvoering.”

Bij de klachten uit september blijkt wel dat het op diverse trajecten ook drukker is dan normaal, vermoedelijk veroorzaakt door de problemen op de Hanzelijn. Want bij 526 van het totaal aantal van 1824 klachten op Vollletreinen.nl blijken bij 526 treinen de treinen juist langer dan normaal in de voorgaande zes weken. In totaal gaat het om 13.844 extra zitplekken, een gemiddelde van 94 per trein. Bij 342 ritten was de trein net zo lang als normaal.

• Helft van de volle treinen nu al korter dan normaal – 2. Redactiefoto.

Vanaf vandaag kunnen reizigers in de Groningse en Friese Arrivatreine naast met hun OV-chipkaart ook in- en uitchecken met een contactloze betaalpas of creditcard – ook op een mobiel. In steeds meer provincies en regio’s is deze nieuwe betaalvorm in het OV beschikbaar. Het is voor het eerst in Nederland dat deze vorm van in- en uitchecken voor alle reizigers beschikbaar is in een trein. Meer hierover is te vinden op arriva.nl/ovpay.

In- en uitchecken met een betaalpas of creditcard is een van die nieuwe betaalvormen. Dit is in steeds meer regio’s in Nederland mogelijk. Deze nieuwe betaalvormen worden door de gezamenlijke OV-bedrijven en Translink landelijk ingevoerd onder de overkoepelende naam OVpay. Op www.ovpay.nl staat het actuele overzicht. Over enkele maanden wordt ook in de bussen van Arriva in Fryslân OVpay geïntroduceerd; in de bussen van Qbuzz in Groningen en Drenthe is dit al het geval

De nieuwe betaalvormen in het OV worden gefaseerd ingevoerd in de periode 2021-2024. In- en uitchecken met een contactloze betaalpas of creditcard in de bus is inmiddels al mogelijk in Lelystad, Gooi en Vechtstreek, Zwolle, Zaanstreek, Haarlem-IJmond, Haaglanden (inclusief Delft), Voorne-Putten & Rozenburg, Amstelland-Meerlanden, Haarlem-IJmond, Groningen-Drenthe, Noord-Holland Noord, Twente, Brabant en nu dus ook voor het eerst in de regionale treinen in Groningen en Friesland.

• Nu ook in- en uitchecken met betaalpas in Arrivatreinen in Groningen en Friesland. Foto OVpay.

Verschillende machinisten van Arriva deden bij RTV Noord een boekje open over het reilen en zeilen in hun bedrijf. Ze klagen over de sfeer, het salaris en twijfelen openlijk over de reden die hun werkgever aan de buitenwereld opgeeft over het hoge aantal treinen dat uitvalt. “In de kantine hangt een grafstemming”, zegt een van hen.

RTV Noord heeft voor dit artikel vier gesprekken gehad met net zoveel machinisten. Ze willen niet bij hun eigen naam genoemd worden, uit angst voor represailles vanuit hun werkgever. “Als Arriva hoort dat ik hieraan meewerk, word ik op staande voet ontslagen”, zegt de machinist die we in dit artikel Jan noemen. De echte namen van de machinisten zijn bekend bij de hoofdredactie.

Het grote aantal treinen dat momenteel uitvalt bij Arriva blijft onder machinisten niet onbesproken. Al maandenlang vallen ritten uit, volgens de vervoerder onder andere vanwege de gevolgen van corona. Momenteel rijdt in Groningen de helft van de treinen op zaterdag niet. Ook doordeweeks vallen structureel ritten uit.

“De sfeer in Groningen is echt heel slecht”, zegt machinist Martin. “Als collega’s ga je leuk met elkaar om, maar er is iets veranderd. Jaren geleden dachten we: we gaan er met elkaar wat van maken. Dat groepsgevoel is verdwenen.”

“Er hangt een hele negatieve sfeer”, zegt machinist Gijs. “Iedereen spuwt de hele dag zijn gal over Arriva. Dat is anders dan anders. Natuurlijk, iedereen is weleens chagrijnig. Maar het is nu echt bedroevend slecht.”

“Er is eigenlijk maar één gespreksonderwerp”, zegt machinist Jan. “De hoge werkdruk en alle andere problemen. Een paar collega’s gaan eerder met pensioen, anderen willen minder gaan werken. Ze vinden het niet meer gezellig. Ook zijn er collega’s die niet meer aan de kantinetafel willen zitten, omdat ze klaar zijn met het gezeur aan tafel.”

“Het is één grote klaagzang”, zegt machinist Pieter. “Het gaat erover dat de ziekenboeg vol zit, de diensten te vol gepland zijn, en dat we moeilijk vrij kunnen krijgen. Er wordt constant slecht over het bedrijf gesproken.”

Dat komt onder andere doordat machinisten vrijwel dagelijks de vraag krijgen of ze extra kunnen werken, zeggen de machinisten. Daarnaast zit hun rooster steeds krapper in elkaar. “We hebben niet vaak twee dagen achter elkaar vrij”, zegt Martin. Jan vult hem aan: “Bovendien zijn onze ritten zo dicht op elkaar gepland dat vertragingen opstapelen. Als ik bijvoorbeeld vertraging heb op mijn rit tussen Veendam en Groningen, vertrek ik te laat met mijn aansluitende trein naar Leeuwarden.”

Bovendien is er, als je vrij bent, altijd wel de vraag of je alsnog kan werken. “Je wordt om de haverklap geappt of gebeld”, zegt machinist Pieter. “Maar dat doet eigenlijk niets meer met me. Ik doe het gewoon niet, want anders krijg ik geen rust.”

“Er zijn consequent mensen te weinig”, zegt Gijs. “Vooral jonge machinisten worden steeds maar in dienst geroepen”, weet ook Jan. “Die durven geen nee te zeggen, en worden na vier of vijf dagen werken gewoon nog eens opgeroepen op een dag dat ze eigenlijk vrij zijn. Ik vraag me af of dat rijtechnisch en qua veiligheid allemaal wel door de beugel kan.”

Martin, Gijs, Jan en Pieter zetten hun vraagtekens bij de redenen die Arriva naar de buitenwereld communiceert voor het hoge aantal treinritten dat uitvalt. Het bedrijf voert daar verschillende motivaties voor aan: het heeft vooral te maken met uitval door ziekte, maar ook door verlof, herinstructie en inhaalopleidingen en examens, zegt Arriva. De machinisten schetsen een ander beeld. “Ik erger me er bijzonder aan dat de problemen richting de media en de opdrachtgevers constant goedgepraat worden”, zegt Jan. “Het ziet er heel mooi uit, maar het is niet de waarheid.”

• Machinisten over sfeer, salaris en werkdruk bij Arriva: ‘Er hangt een grafstemming’ – 1.

“Alles wordt maar op corona afgeschoven. Natuurlijk speelt dat een rol, maar zo lang ik al bij Arriva werk is de formatie niet op orde geweest”, zegt Jan. “Je kan bijna nooit een snipperdag opnemen vanwege de tekorten.”

Pieter is het daarmee eens: “Arriva had veel eerder meer personeel aan moeten nemen. Dat er nu mensen worden opgeleid is prima, maar je weet dat de opleiding minimaal vier of vijf maanden duurt, en dat mensen dus niet meteen beschikbaar zijn. Bovendien haalt niet altijd iedereen het”, zegt hij.

“Arriva zegt nu dat de formatie in oktober of november weer goed is”, zegt Jan. “Ik moet daar om lachen. Er gaan de komende maanden meerdere collega’s met pensioen. Bovendien stappen sommigen over van Arriva naar NS. Ook daar zijn problemen, maar het betaalt wel beter. NS heeft vacatures, dus er zal ook van de net opgeleide machinisten een aantal weggaan. Zo blijft het dweilen met de kraan open”, zegt Jan. “Per saldo blijft er zo niks over”, vult Pieter aan.

Sinds december 2020 rijden er meer treinen in Groningen: zo gaat er in de spits een sneltrein tussen Groningen en Winschoten, en rijdt er een tweede sneltrein tussen Groningen en Leeuwarden. “Voor extra treinen is extra personeel nodig. Arriva heeft een veel te ambitieuze dienstregeling gemaakt, en onvoldoende rekening gehouden met de formatie”, zegt Martin. “En dan moeten er nu met stoom en kokend water mensen gevonden worden, ten tijde van een landelijk personeelstekort.”

Reizigers balen van het hoge aantal treinen dat uitvalt, merken de machinisten. “De afgelopen weken heb ik meerdere keren last gehad van agressie door uitgevallen treinen”, zegt Gijs. “Als blikken konden doden, was je al zeker tien keer op mijn begrafenis geweest.” Pieter vult hem aan: “Ik denk wel dat het bij de reizigers borrelt”, zegt hij. “Op den duur wordt het treinvervoer onbetrouwbaar, en kiezen mensen voor ander vervoer”, vreest hij.

Machinist Martin hoopt dat mensen die machinist willen worden zich blijven melden. “Het is een fantastisch beroep”, zegt hij. “Laatst was er nog iemand die een carrièreswitch had gemaakt. Hij was ontzettend enthousiast.”

“Het werk is leuk”, zegt Pieter. “Maar het werken niet altijd. Dat komt ook doordat bij het dagelijks management heel weinig kennis van de trein zit. Daardoor begrijpen ze bepaalde problemen waar wij tegenaanlopen niet.”

Jan vult hem aan: “Stel dat jij nu machinist wil worden, dan zou ik zeggen: ga naar de NS. En anders kun je bij Arriva solliciteren, en daarna naar NS gaan. Eigenlijk moet ik m’n eigen bedrijf aanprijzen, maar dat doe ik niet”, zegt hij, zichzelf nog net niet verontschuldigend. “Het is gewoon niet leuk meer.”

• Machinisten over sfeer, salaris en werkdruk bij Arriva: ‘Er hangt een grafstemming’ – 2. Redactiefoto.