Als de NS zijn alleenrecht op het hoofdrailnet in Nederland kwijtraakt, kan dat het einde van de spoorvervoerder betekenen. Dan moeten in ieder geval het kantoorgedeelte en de directie mogelijk zó zwaar krimpen dat het problematisch wordt, zegt Bert van Wee, hoogleraar transportbeleid aan de TU Delft bij BNR Nieuwsradio. “Het is het grootste deel van het treinverkeer. Als de NS dat alleenrecht verliest bij een openbare aanbesteding, ontstaat een enorm probleem.” Treinreiziger (zie boven) kwam eerder tot een andere inschatting.   

Wat dat betreft is de positie van het ‘operationele personeel’ een stuk sterker: “Als een buitenlands consortium zo’n aanbesteding van het kernnet wint, zal men toch alle machinisten en conducteurs moeten overnemen; die zijn niet zomaar voorhanden – je kunt ze niet zomaar ontslaan en dan weer aannemen.” Dat betekent in de praktijk dat alleen de directie kan opstappen en wordt vervangen door de directie van het andere bedrijf. “Dan zal het met die chaos waarschijnlijk meevallen, tenzij ze er een zootje van maken.” 

Het alleenrecht van Nederlandse Spoorwegen (NS) op het hoofdrailnet was afgelopen dinsdag aan de orde bij een zitting bij het College van Beroep voor het bedrijfsleven (CBb). Eind vorig jaar bepaalde het vorige kabinet dat de NS tot en met 2033 reizigers mag vervoeren op de belangrijkste spoortrajecten in Nederland. Regionale vervoerders vochten dat besluit aan en hoewel de NS voorlopig hoe dan ook welkom blijft op het kernnet, onderstreept het conflict het belang van het hoofdrailnet voor de NS. 

Van Wee benadrukt dat het hoofdrailnet ook van groot belang is voor de reiziger. “Het gaat om het kernnet en dat is wel een heel groot deel van het spoorwegennet: het is de Randstad met uitlopers naar steden als Groningen, Enschede en Maastricht.” Als dit zou worden aanbesteed, zijn er volgens Van Wee twee opties. “Of het hele net wordt opgeknipt in kleinere lijntjes met verschillende vervoerders, óf het gehele hoofdrailnet wordt in zijn geheel aanbesteed.” 

Die eerste optie is vooral onhandig voor de reiziger, die dan vaker zal moeten overstappen. Mocht de tweede optie zich voordoen, dan zal de chaos voor de reiziger meevallen, volgens Van Wee, “tenzij een ander bedrijf het overneemt dat er een zooitje van maakt”. 

Voor de NS is het echter wél erg belangrijk om op het hoofdrailnet te blijven rijden, meent Van Wee. ‘Dat is het grootste gedeelte van hun vervoer. Als ze het alleenrecht verliezen bij een openbare aanbesteding, hebben ze een enorm probleem.” Een overname door een buitenlands bedrijf zou zelfs het einde voor de NS kunnen betekenen. 

In het geval van een buitenlandse overname wordt het operationele personeel hoogstwaarschijnlijk overgenomen, denkt Van Wee. “Maar voor de directie en een deel van het kantoorpersoneel wordt dat natuurlijk wel problematisch”, voegt hij daaraan toe. 

Volgens de vervoersexpert staat de politiek momenteel voor een lastig dilemma. “Aan de ene kant heeft marktwerking op het gebied van de transportmarkt vaak positieve effecten gehad. Er is dus wel wat druk om meer aan te besteden, ook vanuit Europa.” Maar Van Wee waarschuwt ook voor een mogelijke puinhoop: “Stel dat het wordt aanbesteed en het bedrijf dat het overneemt maakt er een zooitje van, dan heeft de politiek veel te verliezen.” 

Van Wee begrijpt de terughoudendheid van politici om het hoofdrailnet ter aanbesteding aan te bieden. Internationaal gezien presteert de NS namelijk behoorlijk goed, wat volgens Van Wee betekent dat er waarschijnlijk niet veel verbeteringen plaats zullen vinden in het geval van een aanbesteding. 

• Hoogleraar Bert van Wee: ‘Einde NS denkbaar bij verlies kernnet, er ontstaat een enorm probleem”. Foto TU Delft.