De Nederlandse Spoorwegen verliezen het alleenrecht op internationale bestemmingen als Londen, Parijs en Berlijn. Wel mag het spoorbedrijf wat het kabinet betreft vanaf 2025 een spitsheffing invoeren. Dat is de uitkomst van onderhandelingen tussen de NS en het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, melden ingewijden aan de Volkskrant. 

De afgelopen maanden is er onderhandeld over de nieuwe vergunning om het grootste deel van het spoor te mogen berijden. De huidige zogeheten hoofdrailnetconcessie eindigt in 2024, de volgende loopt van 2025 tot en met 2033. In het contract worden afspraken gemaakt over onder meer reistarieven en kwaliteitseisen. Het kabinet is voornemens de concessie onderhands te verlenen, zonder Europese aanbesteding, hetgeen de private spoorbedrijven, verenigd in de FMN, witheet maakt.  

Het meest controversiële besluit in het nieuwe contract is de toestemming om een spitsheffing in te voeren, een wens die het spoorbedrijf al jaren koestert. NS-baas Wouter Koolmees pleitte begin juli in deze krant voor hogere reistarieven in de spits en goedkopere kaartjes daarbuiten. De NS wil de prijs van de spitskaartjes vanaf 2026 met tientallen procenten verhogen.  

“In de ochtendspits is de bezettingsgraad veel te hoog, soms meer dan 100 procent”, voerde Koolmees aan als argument voor de spitsheffing. “Dan zijn alle stoelen bezet en moeten er mensen staan. Het is propvol. Maar over de hele dag is de bezetting nog geen 30 procent. Grote delen van de dag verplaatsen we dus warme lucht.” Hoewel het voorstel veel weerstand oproept onder reizigers, is het kabinet dus beduidend minder negatief. Er is in de nieuwe concessie nog niet afgesproken aan welke voorwaarden de heffing moet voldoen. 

In de concessie zijn nog twee maatregelen aangekondigd die de inkomsten van de NS moeten verhogen. De eerste gaat over de reistarieven. De prijzen van treinkaartjes mogen normaal gesproken stijgen met de geschatte jaarlijkse inflatie, maar vanaf 2024 mag de NS daar in twee stappen nog eens maximaal 7 procent bovenop doen. Ook wordt de concessievergoeding omgebogen naar een subsidie. De NS betaalt al jaren 80 miljoen euro per jaar voor de concessie, die een omzetwaarde heeft van zo’n 2 miljard euro. Vanaf 2025 hoeft de NS geen vergoeding meer te betalen. In plaats daarvan krijgt het bedrijf een subsidie van 13 miljoen euro per jaar. Daardoor loopt de staatskas in totaal 837 miljoen euro mis.  

Het bedrijf kan de extra inkomsten goed gebruiken, noteert de Volkskrant. De NS draait sinds de coronapandemie een operationeel verlies. Hoewel het bedrijf de ergste klap te boven is – er zitten dagelijks weer 1,1 miljoen reizigers in de trein – vervoert het nog altijd 200 duizend minder reizigers dan voor de pandemie. 

Het kabinet komt de NS in de nieuwe concessie op vrijwel alle mogelijke punten tegemoet. Een grote uitzondering is het internationale spoor. De NS is op dit moment het enige bedrijf dat vanuit Nederland treinen mag rijden naar Londen, Brussel, Parijs, Frankfurt en Berlijn. 

Vanaf 2025 verliest de NS echter het alleenrecht op al die bestemmingen, behalve op Brussel. Daarmee zet het kabinet opnieuw een stap in het liberaliseren van de spoormarkt. Aan animo bij andere vervoersbedrijven lijkt geen gebrek. Onder meer Arriva, Qbuzzen FlixTrain hebben al aanvragen ingediend om treinen te rijden naar onder andere Parijs, Londen en Brussel. 

Staatssecretaris Vivianne Heijnen van IenW heeft beloofd de concessie eind augustus naar de Tweede Kamer te sturen. Eind september wordt er dan over gedebatteerd. Vooral de spitsheffing is omstreden. Eerdere voorstellen daartoe werden in 2010 en 2017 afgeschoten door het parlement. 

Dat het kabinet de concessie überhaupt aan de NS gunt, is controversieel. Concurrenten van de NS hebben sinds 2020 verschillende rechtszaken gevoerd tegen de gunning. Ook de Europese Commissie beschuldigt het kabinet van het schenden van Europese regels. Zo had eerst moeten worden bekeken of er, naast de NS, ook andere bedrijven zijn die in Nederland treinen wilden laten rijden. De Europese Commissie is daarom een strafprocedure begonnen tegen Nederland. 

• Kabinet treft vaste treinreizigers diep in de portemonnee, geeft NS groen licht voor spitsheffing plus forse tariefsverhogingen boven jaarlijks inflatiepeil. Redactiefoto.