Wouter Koolmees start op 1 november a.s. als de nieuwe president-directeur van NS. De oud-minister krijgt dan meteen met vijf dossiers te maken die dringend wachten op een oplossing. Koolmees zal, zo analyseerde het FD, de reizigers, de medewerkers en politiek Den Haak tevreden moeten stellen.

Het is al maanden onrustig rond de spoorvervoerder, die nog niet zo lang geleden een ‘knuffel-ov-bedrijf’ was. Reizigers klagen steen en been over volle spitstreinen en het continue schrappen van treinen in de dienstregeling. Daarbij dreigt NS de komende jaren meer concurrentie te krijgen op het spoorwegnet – met name aan de regionale randen van het hoofdrailnet (HRN).

Welke probleemdossiers liggen op het bord van de nieuwe president-directeur? Allereerst ontevreden reizigers. NS laat sinds dit voorjaar minder treinen rijden dan is afgesproken. En volgend jaar zal NS gedwongen zijn nog verder af te schalen als er niets gebeurt, waarschuwde de huidige president-directeur Bert Groenewegen onlangs. Ook Arriva schrapt trouwens treinen in de dienstregeling in Groningen, Friesland en Limburg. Dit alles zowel bij NS als bij regionale railvervoerders vanwege personeelstekort en een extreem hoog ziekteverzuim. Treinen worden bij NS verkort, zodat er maar een conducteur op hoeft in plaats van twee. Omdat de capaciteitsproblemen alleen maar lijken toe te nemen, zwelt de kritiek op de directie aan.

NS kiest te makkelijk voor het schrappen van treinen, zegt reizigersorganisatie Rover. Daardoor krijgt de reiziger volgend jaar onnodig veel overlast. “Hiermee zakt uw dienstverlening tot een onacceptabel niveau. Hierdoor haken veel reizigers af en komen de genoemde verbindingen in een negatieve spiraal terecht”, schreef Rover samen met andere consumentenorganisaties vorige week aan NS.

Dan de 2200 vacatures. De problemen met de dienstregeling worden veroorzaakt door een structurele onderbezetting op de treinen en bij de onderhoudsdiensten. NS kampt met een tekort van 500 conducteurs. Daarnaast zijn er ook te weinig machinisten, monteurs en automatiseerders. In totaal 2.200 vacatures.

Aan het begin van de zomer waren dat er nog 1100 op een totaal van 20.000 medewerkers. Het huidige personeelstekort valt samen met een bewuste krimp van de organisatie. NS moet 2400 banen schrappen, een uitvloeisel van de coronaperiode toen NS de lasten beter moest gaan afstemmen op de sterk verminderde inkomsten. Koolmees zal de organisatie verder moeten laten krimpen als de passagiersaantallen blijven tegenvallen. En dat is een lastige opgave bij een bedrijf dat net een golf van stakingen achter de rug heeft en waar directie en vakbonden elkaar weer proberen te vinden.

De forens werkt thuis. De achterblijvende reizigersaantallen – als gevolg van thuiswerken – zijn een punt van grote zorg. Vooral de traditionele forens met een vast jaarabonnement zit veel minder vaak in de trein. NS zit daardoor op 85% van de normale bezetting en ziet dat percentage op korte termijn niet verbeteren.

Het thuiswerken door grote groepen ambtenaren en werknemers van grote bedrijven raakt NS. De onderneming onderhandelt op dit moment over meerjarige afnamecontracten met grote klanten. De uitkomsten baren zorgen. De grootste klant, de rijksoverheid, wil de komende jaren slechts de helft van het normale aantal treinkilometers afnemen. Dat heeft grote financiële gevolgen.

Dan loopt ook nog eens de overheidssteun af. Tijdens de pandemie heeft de overheid – de grootaandeelhouder – NS de hand boven het hoofd gehouden. In ruil voor het laten rijden van de treinen kreeg de spoorvervoerder ruime financiële compensatie, waardoor het verlies beperkt bleef. Die coronasteun loopt eind dit jaar af. NS krijgt waarschijnlijk nog wel eenmalig €70 mln uitgekeerd maar moet daarna zelf de broek ophouden. Aan Koolmees de opgave om de boekhouding weer op orde te krijgen, al of niet met extra financiële steun van Den Haag.

Tenslotte klopt de concurrentie steeds dringender op de deur.

De nieuwe topman krijgt binnenkort (de vergadering van dinsdag a.s. is uitgesteld) al een voorproefje van hoe de stemming in Den Haag is. De vaste Kamercommissie Infrastructuur buigt zich binnen afzienbare tijd over een nieuwe spoorconcessie voor NS, het Hoofdrailnet (HRN). De onderneming krijgt voor de belangrijkste binnen- en buitenlandse trajecten onderhands een concessie voor de periode 2025-2035.

Maar uit het Programma van Eisen blijkt dat NS geen vrij spel krijgt. Het kabinet denkt aan meer concurrentie op binnenlandse lijnen, terwijl er ook wordt gesproken over het toelaten van grote spoorvervoerders op de internationale trajecten. Als er inderdaad meer concurrentie komt op de lijnen naar Parijs, Londen, Berlijn en Frankfurt, is dat een klap voor NS. Dat is namelijk het meest winstgevende onderdeel van de hele groep. NS verdient daar enkele tientallen miljoenen per jaar.

• Nieuwe NS-directeur Koolmees zal handen vol hebben aan vijf probleemdossiers bij aangeslagen NS. Foto NS.