Bus

De Chinese elektrische bussen die na een frauduleuze aanbesteding sinds een paar jaar in Oost-Nederland rijden, zorgen voor veel fysieke problemen bij chauffeurs. “Gisteren weer de hele dag met pijn gereden,” meldt een van hen in De Volkskrant. Dat die krant zich er nu over buigt is opmerkelijk, want meestal zijn het de lokale media die met de regelmaat van de klok over de problemen met de BYD-bussen berichten. Al sinds de Chinese e-bussen in de concessie IJssel-Vecht arriveerden is het hommeles: chauffeurs klagen over fysieke problemen door diverse difecten aan de bus. Reparatie- en renovatieprogramma’s bij de vorige concessionaris Keolis’ leverden nauwelijks soelaas op. Voor veel chauffeurs zijn de bussen, die destijds in no-time geleverd konden worden, ondingen.   

Net voordat buschauffeur Henk tegen de stoep aan knalt, grijpt hij het stuur. Als hij weer veilig rechtdoor rijdt, is tussen zijn handen op het stuur duidelijk te zien dat ‘BYD’, de afkorting van het Chinese busmerk ‘Build Your Dreams’, niet recht staat. “Zie je dat: de bus trekt vanzelf opzij,” zegt hij rijdend door Apeldoorn. “Bij lange ritten krijg ik schouderpijn van het tegensturen.” 

Henk – niet zijn echte naam, “want dan is het morgen op het matje komen” – is niet de enige die in concessiegebied IJssel-Vecht last heeft van zijn werkplek. De 234 elektrische bussen van BYD, blijken voor chauffeurs al jaren een nachtmerrie. Pols, rug, nek, zitvlak, elleboog: de klachtenlijst is omvangrijk. Behalve veroorzaakt door tegensturen, ook door stoelen die slecht zitten, of niet recht achter het stuur staan, een te kleine cabine, zwaar sturen. 

De Chinese BYD-bussen waren voor provinciebestuurders direct al een kwelling. Kort na het aanbestedingstraject bleek in 2020 uit onderzoek van Follow the Money dat vervoerder Keolis fraude had gepleegd. Het Franse bedrijf had bij het verkrijgen van de concessie geheime afspraken met de Chinese leverancier verzwegen. Keolis werd van de concessie gehaald, maar vanwege tijdgebrek en de coronapandemie mocht de vervoerder toch tot eind vorig jaar blijven rijden in de regio, die strekt van Apeldoorn tot Zwolle en van Harderwijk tot Hardenberg. 

Maar dus wel met bussen waar van alles mee mis bleek. “Voordat ik in die bussen ging rijden had ik nog nooit bij een fysio gelopen”, zegt Simone Scholten (47) tijdens haar pauze in Apeldoorn. Door de rare positionering van de stoel werd ze van nek tot heupen een jaar lang behandeld. Inmiddels staat sinds december 2022 op Scholtens werkkleding EBS (onderdeel van Israëlische Egged Group) dat de aanbesteding voor de opvolging van Keolis won. Scholtens klachten zijn weg, omdat de nieuwe eigenaar volgens haar veel heeft verbeterd. Zo staan de stoelen nu recht achter het stuur, zijn de zitvlakken vervangen en is aan het voorkomen van tegensturen gewerkt. 

Maar er klinken ook andere geluiden. “Gisteren weer de hele dag met pijn gereden”, stuurt een chauffeur per sms. “Ik heb echt wel aan ander werk gedacht, maar ik laat me niet het beroep dat bij me past afnemen, omdat de provincies niet de ballen hebben deze bussen op de boot terug naar China te zetten.” De provincies, reageert een woordvoerder, zijn weliswaar verantwoordelijk voor streekvervoer en kiezen de vervoerders, maar gaan niet over hun bussen en personeelsbeleid. Op station Apeldoorn klinken klachten over EBS’ omgang met chauffeurs.  

Hoewel EBS wist dat het een probleemvloot overnam, viel het eind vorig jaar alsnog tegen. Mankementen bleken talrijker en hardnekkiger. Dertig bussen hebben volgens het bedrijf nog altijd stuurproblemen. De vakbonden krijgen signalen dat het om veel meer gaat, maar hebben geen middelen EBS te dwingen ze aan de kant te laten staan. Ook moet nog blijken of oplossingen die bij sommige bussen werken – van uitlijnen tot banden wisselen – na pakweg 20 duizend kilometer nog het gewenste effect hebben. 

Exacte verzuimcijfers wil EBS niet geven. “Die liggen nog steeds te hoog, laat dat duidelijk zijn, maar ze zijn wel op het laagste punt sinds we de bussen overnamen, en vergelijkbaar met andere concessies van ons.” De vakbonden zijn niet gerust. In juni reageerde meer dan de helft van de leden die in de Chinese bussen rijden op een vragenlijst van CNV en FNV. Driekwart van de respondenten koppelt klachten aan het rijden in de BYD-bussen, bijna de helft zegt om die reden medicatie te gebruiken. 

Vakbondsbestuurder Marijn van der Gaag (FNV) vindt dat EBS een kans verdient, maar wil ook voorkomen dat hij net als bij Keolis “aan het lijntje wordt gehouden” met loze beloften. “Met EBS is daarom afgesproken dat ze eind september de exacte mankementen per bus in kaart hebben, zodat we de vorderingen kunnen meten.” 

De hele kwestie toont de vakbondsbestuurder hoe destijds onder toeziend oog van provincies Gelderland en Overijssel door de vervoerder een totaal verkeerde aankoop is gedaan. “Je moet nooit je volledige wagenpark in een keer aanschaffen.” Maar van een miskoop wil EBS niet spreken, al roept de woordvoerder zelf de vraag op of de vorige eigenaar er verstandig aan deed dit merk te kiezen. “Maar onze experts hebben er vertrouwen in dat de bussen, zoals gepland, de resterende twaalf jaar mee kunnen.” Na drie jaar in krakkemikkige bussen kijken de chauffeurs daar niet naar uit. Bijna 60 procent van de respondenten op de vakbondsenquête zegt “weinig tot geen vertrouwen te hebben dat de problemen met de elektrische bussen opgelost zullen worden”. 

• Krakkemikkige BYD-bussen in IJssel-Vecht-concessie blijven de krantenkoppen halen; chauffeurs blijven klagen. Foto RRReis.

Op vrijdag 25 augustus kondigde De Lijn aan dat ze in verschillende regio’s vanaf 1 september busritten schrapt omdat ze nog steeds te weinig chauffeurs heeft en ze tegelijkertijd onvoldoende rijvaardige bussen op de baan krijgt. Drie dagen voor de start van het nieuwe schooljaar kunnen reizigers in de planner of op de site van De Lijn nog steeds niet terugvinden welke ritten wegvallen. 

In de vervoerregio’s Antwerpen, Gent, Kempen, Kortrijk, Limburg, Mechelen en Vlaamse Rand worden vanaf vrijdag ritten geschrapt omdat De Lijn met een tekort aan bussen, chauffeurs en technici kampt. Reizigers moeten het stellen met een opsomming van de lijnen waarop ritten worden geschrapt. Welke ritten wegvallen, weten we nog steeds niet. Na de gebrekkige communicatie bij de start van fase 1 van de basisbereikbaarheid begin juli, gaat De Lijn opnieuw de mist in. 

Ouders weten niet eens of de busrit naar de school van hun kinderen nog wel zal rijden. Stefan Stynen, bestuurder TreinTrambus: “De Lijn belooft weliswaar dat er geen schoolritten wegvallen en er bovendien alleen ritten worden geschrapt op hoogfrequente lijnen. Uit informatie die we via informele weg kregen over de regio Mechelen blijkt alvast dat ze die belofte niet kan hard maken. Er vallen wel degelijk ritten weg in de schoolspits en op sommige lijnen ontstaan wachttijden van één of twee uur.”   

Met deze noodgreep belandt De Lijn op een nieuw dieptepunt na bijna 15 jaar onophoudelijke besparingen. Peter Meukens, voorzitter TreinTramBus: “De laatste drie mobiliteitsministers Hilde Crevits (CD&V), Ben Weyts (N-VA) en Lydia Peeters (Open VLD) beloofden vaak dat ze het wagenpark van De Lijn zouden elektrificeren. Op hun woorden volgden maar weinig daden. Ze bestelden maar met mondjesmaat elektrische bussen en investeerden ook te weinig in laadinfrastructuur. Ten opzichte van onze omliggende landen slaat het Vlaamse stads- en streekvervoer een modderfiguur.  Minister Peeters maakt van Vlaanderen eerder een lage-ambitiezone dan een lage-emissiezone.” 

Minister Peeters dwingt De Lijn om te blijven rijden met vervuilende en tot op de draad versleten Euro 3-bussen, die bijna 20 jaar oud zijn. Want de bestelde nieuwe elektrische bussen laten langer op zich wachten dan voorzien. In afwachting daarvan zou De Lijn snel en zonder veel poespas in onze buurlanden tweedehands recente dieselbussen (Euro 6) moeten kunnen kopen. Daarmee kan ze op een betrouwbare manier de periode tot de levering van een groot lot elektrische bussen overbruggen. “Maar dat mag niet van minister Peeters”, zegt Peter Meukens. “Het wordt hoog tijd dat de minister De Lijn voldoende middelen geeft om haar exploitatie op internationaal niveau te brengen. Ook De Lijn is aan zet. Zij moet eindelijk de reiziger au sérieux nemen en duidelijk en correct communiceren over de ritten die ze tijdelijk niet kan rijden.” 

• TreinTramBus boos: De Lijn schrapt ritten, maar reizigers weten niet welke. Redactiefoto.

Op 53 buslijnen alleen al in de provincie Antwerpen worden vanaf 1 september een aantal ritten geschrapt. Volgens De Lijn door een gebrek aan chauffeurs. Bij de chauffeurs zelf horen we echter iets anders, stelt de Gazet van Antwerpen. Een stuur dat loszit, brandstoflekken en brandalarmen die afgaan op de bus. Het is maar een kleine greep uit de vele gebreken waarmee zij dagelijks worden geconfronteerd. 

Op 22 augustus konden volgens de krant in Antwerpen al 28 bussen niet uitrijden vanwege technische mankementen. Op buslijn 19 in Deurne Zuid reed vrijdag amper één bus op vier. “Er zijn wél genoeg chauffeurs, maar geen bussen”, klaagt een buschauffeur. 

Donderdag trok de christelijke vakbond ACV al nadrukkelijk aan de alarmbel. De werknemersorganisatie vreest dat maar liefst 20% van het bus- en tramaanbod op korte termijn zal verdwijnen. Volgens ACV-secretaris Jo Van der Herten heeft dat te maken met de veroudering van het bestaande materieel en problemen met de levering van nieuwe bussen. “Doordat de levering van nieuwe bussen op zich laat wachten, rijdt De Lijn verder met oude bussen. Maar net omdat er nieuwe bussen werden verwacht, is de voorraad onderdelen voor de oude modellen niet meer aangevuld. Daardoor kunnen veel technische problemen simpelweg niet verholpen worden.” 

De aanhoudende problemen leiden tot veel frustratie bij werknemers van De Lijn. Naar aanleiding van eerdere berichtgeving over deze problematiek kwamen bij de krant verschillende boze reacties binnen van buschauffeurs. Het gaat dan vooral om foto’s en filmpjes van gebreken, zoals een stuur dat loszit, of een dieseltank waar de brandstof gewoon uitspuit. 

De meest opvallende reactie was echter de foto van een werkrooster waaruit blijkt dat recent 28 bussen op één dag niet konden uitrijden hoewel er wel voldoende chauffeurs beschikbaar waren. “De Lijn liegt wanneer ze zegt dat er niet genoeg personeel is”, klinkt het. “De bestuurders waren klaar om aan hun shift te beginnen, maar ze konden gewoon de baan niet op.” 

Volgens een andere chauffeur is er niet alleen een probleem met oude bussen en de onderdelen. Ook met de nieuwe hybridemodellen beginnen veel bestuurders naar verluidt onzeker aan hun ronde. “Met de nieuwe bussen van fabrikant VDL zijn er vooral veel problemen met de deuren omdat ze niet compatibel zijn met de perrons. Daarom moeten deze omgebouwd worden, maar daarna functioneren ze vaak niet naar behoren. Er zijn ook problemen met de elektronische sensoren. Daardoor gaat bijvoorbeeld het brandalarm te pas en te onpas af waardoor chauffeurs het na een tijdje gaan negeren.” 

Het ACV wijst intussen met een beschuldigende vinger naar de politiek. “Er is sinds 2010 amper nog geïnvesteerd in het wagenpark van De Lijn terwijl er net nood is aan voortdurende vernieuwing”, zegt Van der Herten. “De instroom van nieuwe voertuigen is veel kleiner dan de uitstroom van de oude. Voor de nieuwe voertuigen is bovendien ook een aanpassing nodig van de infrastructuur. Zo zijn voor elektrische bussen laadpalen nodig, maar ook die transitie verloopt traag.” Gezien de staat van het huidige materieel, het tekort aan onderdelen en de achterstand van lopende bestellingen ziet het er volgens Van der Herten niet naar uit dat de situatie snel zal verbeteren. “De openbare vervoermaatschappij wordt stilletjes doodgeknepen. Men zal schreeuwen om verdere privatisering van het openbaar vervoer en de eigen verantwoordelijkheid minimaliseren”, besluit de vakbondsman. 

• De Lijn dunt de dienstregeling uit in Vlaanderen vanwege gebrek aan chauffeurs; Bonden wijzen juist op slechte staat van verouderde bussen. Redactiefoto. 

Buschauffeurs van Hermes mogen vanwege het gebrek aan personeel de komende tijd geen extra vrije dagen meer opnemen. Een woordvoerder heeft dat donderdag bevestigd naar aanleiding van een kort geding dat de ondernemingsraad heeft aangespannen tegen het besluit, ontdekte het Eindhovens Dagblad.  

De woordvoerder benadrukt dat er geen gevolgen zijn voor vakanties en vrije dagen die al al waren aangevraagd en goedgekeurd. Vanwege het kort geding wil het bedrijf niet veel meer zeggen. “We zien de uitkomst met vertrouwen tegemoet”, aldus de woordvoerder.  

Het besluit dat chauffeurs van 27 augustus tot en met 13 oktober geen verlof meer mogen opnemen, is genomen zonder instemming van de ondernemingsraad (OR). Toen dat alsnog werd gevraagd heeft de OR geweigerd om in te stemmen. Het kort geding is aangespannen om te voorkomen dat het besluit wordt doorgedrukt. De rechtszaak dient maandag. 

Van 28 augustus tot en met 13 oktober zal Hermes een aangepaste dienstregeling rijden wegens het tekort aan chauffeurs. Een aantal ritten komt te vervallen of bussen rijden minder frequent. Het bedrijf wil zo voorkomen dat ritten op het laatste moment worden geschrapt. 

Hermes komt op dit moment zo’n 25 à 30 voltijdmedewerkers tekort op een totaal van 450. Het tekort dreigt binnenkort nog groter te worden door maatregelen die de werkdruk moeten verminderen. Zo komt er onder meer een zogeheten 60-80-100-regeling voor oudere werknemers, waarbij zij veel minder uren maken. De werkdrukverlaging en de ouderenregelingen gaan in oktober gelden. 

• Geen extra vrije dagen meer voor buschauffeurs Hermes vanwege chauffeurstekort; OR spant kort geding aan. Foto Hermes/Bravo.

Hoewel het tegenwoordig bon ton is om allerlei ‘overzichten’ van de ontwikkelingen op de duurzame busmarkt te publiceren, met als gevolg sterk uiteenlopende cijfers en conclusies, is er tweemaal per jaar een overzicht dat zich baseert op de geregistreerde busverkopen. Geen vooruitzichten, geen vrome wensen, maar bij de overheid geregistreerde bussen.  

Tweemaal per jaar komt Wim Chatrou (of eigenlijk Chatrou CME Solutions) sinds jaar en dag met een degelijk overzicht van ingeschreven bussen in diverse duurzaamheidscategoriën. Zo ook op 15 augustus voor de eerste helft van 2023. Het totale overzicht – inclusief- statistieken is te vinden in het Busworld Europe-nummer van Magazine Personenvervoer dat op 6 september uitkomt.  

Wat die cijfers betreft, zoals Chatrou het zelf formuleert: “De registratiegegevens zijn afkomstig van de officiële autoriteiten in elk land, zoals RDC (RAI Data Center in Nederland) en KBA (Kraftfahrt Bundesambt in Duitsland), enz. Deze registraties volgen de leveringen van de fabrikanten in elk land. Ze zeggen niets op hun bestelbord of wat ze nog moeten leveren in 2023 of zelfs later. De opgenomen landen zijn vanaf 2020 de EU27 + UK + ICE + NO + CH. Helaas ontbreken SK, HR, BG, CY en MT voor de kwartaalrapportages.” 

Waar het gaat om de ontwikkeling van alternatieve aandrijflijnen geeft Chatrou een overzicht van de ontwikkelingen van hybride, CNG, elektrische en waterstof aandrijflijnen in de 11,5 jaar van 2012 tot en met Q2 2023. Het betreft 2.567 elektrische bussen (exclusief trolleybussen), 1.863 hybride bussen, 1.454 CNG-bussen en 96 waterstofbussen – in totaal 5.980 bussen (met alternatieve aandrijflijn) in de eerste helft van 2023. “Dit is 34% hoger dan de 4.452 van de eerste helft van 2022 dankzij een hoger volume hybride en elektrische bussen. Ook het totale marktvolume stadsbussen is in de eerste helft van 2023 hoger dan in de eerste helft van 2022.” 

“Wat de stadsbussen betreft had 73,5% van alle stadsbussen in de eerste helft van 2023 een alternatieve aandrijflijn. 37,5% van de stadsbussen in de eerste helft van 2023 was emissievrij (BEV en waterstof) à 22,4% in de eerste helft van 2021 à een stijging van 15% in 2 jaar tijd.” 

Het absolute volume BEV-bussen groeide aldus Chatrou van 1.385 in de eerste helft van 2021 naar 2.567 in de eerste helft van 2023; een stijging van 85% in 2 jaar tijd. Het absolute volume van CNG/NGT-bussen ligt op een stabiel niveau sinds 2021. Ook het aandeel CNG/NGT in het interstedelijke segment is stabiel 

Opmerkelijk: “Het volume hybride bussen in de afgelopen jaren vertoont een grillig patroon. Met de introductie van de nieuwe Intouro groeit het aantal hybride bussen in het intercitysegment snel – 0 in de eerste helft van 2021 en 2022, 422 in de eerste helft van 2023. 

Waar het gaat om de registraties van elektrische stadsbussen in de eerste twee kwartalen van 2023 boven 8 ton en per fabrikant (EU27+UK+ICE+NO+CH – exclusief SK, HR, BG) is het totale volume 2.567. Solaris leidt in de Top-3 met 421 inschrijvingen, gevolgd door MAN met 260 inschrijvingen en BYD-Alexander Dennis met 223 inschrijvingen. Chatrou: “Onder de 138 ‘anderen’ bevinden zich fabrikanten als Van Hool, BMC, Isuzu, Bluebus en 15 andere fabrikanten.” 

Kijkend naar de registraties van elektrische stadsbussen in Q1+Q2 2023, GVW >8t, per land – totaal volume 2.567, voert het VK de lijst aan met in totaal 524 bussen (20,4%). Opvallend: Noorwegen staat op de tweede plaats met in totaal 346 elektrische bussen (13,5%), gevolgd door Duitsland met 279 elektrische bussen (11,6%). “Het 4e land, en het vermelden waard, is Spanje met 260 registraties en een aandeel van 9,2%.” 

Kijken we naar de registraties van elektrische elektrische stadsbussen tussen 2012 – Q2 2023, GVW >8t, per fabrikant, dan is het totale volume 15.222. Chatrou: “Inmiddels rijden er in Europa meer dan 15.000 elektrische stadsbussen!” 

Interessant is zeker de indeling naar fabrikant van deze 15.222 elektrische bussen die van 2012 tot en met het tweede kwartaal van 2023 (in 11,5 jaar dus) zijn geregistreerd. “Solaris is daarin nog steeds marktleider met in totaal 1.884 elektrische bussen en een marktaandeel van 12,4%. BYD staat wederom op nummer 2 met 1.613 aanmeldingen (10,6%), gevolgd door BYD-Alexander Dennis met in totaal 1.419 bussen (9,8%) en VDL Bus & Coach met in totaal 1.338 bussen (8,8%). De 709 ‘anderen’ omvatten fabrikanten zoals Mellor, Scania, Guangtong Bus, Temsa, enz. en 28 andere fabrikanten, waarvan er 12 de productie in de afgelopen 11 jaar hebben stopgezet.” 

Wat de registraties betreft van het totaal aantal elektrische stadsbussen van die 15.222, nog steeds 2012-Q2 2023, GVW >8t) dan is het Verenigd Koninkrijk koploper met een vloot van 2.359 elektrische bussen (15,5%). Duitsland volgt met 2.106 bussen (13,8%) op de voet. Frankrijk is nummer 3 met 1.739 bussen en een aandeel van 11,4%, gevolgd door Nederland.  

• De ontwikkelling in de registraties van alternatieve aandrijflijnen. GVW >8t. Van 2012 tot 2019: West-Europa + Polen /Plus 2020-Q2 2023: EU27+UK+ICE+NO+CH.  Alle grafieken zijn te vinden in het Busworld Europe-nummer van 6 september. Illustratie Chatrou CME Solutions.

Woensdagavond werden buschauffeurs van Keolis (in onderaanneming van De Lijn) aangevallen in Limburg, meldt bus- en autocarorganisatie FBAA. Uit protest besloten verschillende van hun collega’s om donderdagochtend niet uit te rijden. De Lijn is in gesprek met de vakbonden en werkt aan een actieplan om de veiligheid van de chauffeurs te verbeteren.

De Limburgse afdeling van vakbonden BTB-ABVV en ACOD startte ondertussen samen een bewustwordingscampagne om agressie tegen te gaan en de problematiek onder de aandacht te brengen. Chauffeurs krijgen speciale armbandjes ‘Stop de agressie’ om elkaar te steunen en de boodschap te verspreiden. Passagiers kunnen in de grootste Limburgse stations een petitie tegen geweld ondertekenen, die gebruikt zal worden om invloed uit te oefenen naar de overheid. Deze campagne zal vanaf september in heel Vlaanderen worden uitgerold.

De FBAA herhaalt de eis, die we samen met de sociale partners uitspraken, van een nultolerantie door politie en parket bij agressie. “Ook vragen we de overheid meer controles ter ondersteuning van de chauffeurs. Lees onze beleidsaanbeveling rond agressie in ons Memorandum 2024” 

• Neen tegen agressie: vakbonden BTB-ABVV en ACOD startten bewustwordingscampagne. Redactiefoto.