Het kabinet gaat de komende tien jaar tussen de 2 en 3 miljard euro uittrekken om de NS reizigerstreinen te laten rijden op het zogenoemde hoofdrailnet. Dit blijkt uit stukken die naar de Tweede Kamer zijn gestuurd en gesprekken die RTL Z voerde met ingewijden. Zowel het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat als dat van Financiën betaalt een deel van de rekening. Aanvankelijk zouden ook reizigers opdraaien voor 548 miljoen euro, maar een deel van dit bedrag is door een ingreep van de Kamer al teruggedraaid tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen. 

Het draait allemaal om wat de onderhandse gunning heet van de concessie hoofdrailnet 2025-2033. Zonder openbare aanbesteding – dus zonder andere mededingers in het aanbestedingsproces toe te laten – wil het demissionaire kabinet de Nederlandse Spoorwegen het alleenrecht geven om op het zogenoemde hoofdrailnet passagierstreinen te laten rijden. Dit besluit is omstreden. De Europese Commissie heeft er bedenkingen bij en kondigde een rechtszaak aan 

NS heeft nu ook het alleenrecht. Het betaalt daarvoor een concessievergoeding van 86 miljoen euro per jaar. In de nieuwe concessie hoeft NS dat niet meer, maar krijgt het juist een vergoeding van IenW, van 13 miljoen. Daarmee is de schatkist per jaar 99 miljoen euro slechter af. Over de hele looptijd van de nieuwe concessie betekent dit al snel zo’n 900 miljoen euro, eventuele inflatiecorrecties daargelaten. 

En de tegenvaller kan nog flink oplopen voor de staat. Als de NS minder reizigers gaat vervoeren dan waar het nu rekening mee houdt, staat I&W namelijk ook nog klaar met extra geld ter compensatie van het omzetverlies. Dit bedrag kan maximaal oplopen tot nog eens 410 miljoen euro. Maar hier blijft het niet bij, aldus RTL Z. Het ministerie van Financiën, de aandeelhouder van NS, heeft aangegeven genoegen te willen nemen met een lager rendement op de investeringen die het als eigenaar in het bedrijf doet. Volgens twee bronnen rondom het ministerie levert Financiën daarmee ‘een vergelijkbare bijdrage’ als IenW, hetgeen neer zou komen op nog eens bijna 900 miljoen euro. 

Bij Financiën zelf zien ze het anders, maar weigert men te kwantificeren wat precies de bijdrage is die het levert. Feit is dat het ministerie als aandeelhouder de komende jaren genoegen neemt met een dividend van 0 euro. Op basis van de dividenden uit het verleden valt zo toch de inschatting te maken dat door het afzien van toekomstig dividend Financiën een bijdrage levert van bijna 500 miljoen euro. 

Aanvankelijk was het ook de bedoeling dat reizigers een bijdrage zouden leveren om te voorkomen dat NS op het vervoer van passagiers de komende jaren verliezen boekt. Door twee generieke tariefsverhogingen van telkens 3,5 procent zouden zij per 2024 30 miljoen extra betalen per jaar en vanaf 2026 zou daar nog eens ruim 30 miljoen extra bij komen. Maar de Tweede Kamer zette vorige week tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen al een streep door de eerste tariefsverhoging. 

Het betekent dat 300 miljoen van de in totaal 548 miljoen die reizigers meer zouden gaan betalen over de gehele concessieperiode elders vandaan moet komen. De rekening voor een toekomstig kabinet loopt hierdoor alleen maar verder op, zo is de verwachting, en als ook de tweede generieke tariefsverhoging per 2026 sneuvelt, komt er nog eens 248 miljoen euro bij. 

Al bij al kan NS de komende tien jaar 2 tot 3 miljard euro aan overheidssteun tegemoet zien om treinen te mogen rijden op het hoofdrailnet. Volgens het demissionaire kabinet dat NS de concessie onderhands wil gunnen moét er wel geld bij, gezien “de verminderde reizigersvraag” na twee jaar coronapandemie, “hogere kosten, de kwetsbaarheid van ons spoorsysteem en (komende) grootschalige werkzaamheden”. Het kabinet zingt het door de NS voorgekauwde refrein.  

Om treinreizigers tijdens de nieuwe concessieperiode “een stabiel en kwalitatief zo goed mogelijk vervoersproduct op het hoofdrailnet te bieden” is “een bijdrage van alle betrokken partijen nodig”. Dat wil zeggen van IenW, van Financiën, van de reizigers, maar ook van NS zelf. Die laatste moet een onbekende ‘efficiencytaakstelling’ realiseren. Het komt erop neer dat een ‘beperkt’ aantal arbeidsplaatsen geschrapt moet worden en de overheadkosten moeten worden afgeremd. Dat mag niet ten koste gaan van het treinpersoneel. 

Vanmiddag mag president-directeur Wouter Koolmees van NS het allemaal uit komen leggen in de Tweede Kamer. Er staat daar een hoorzitting gepland waar ook John Voppen van spoorbeheerder ProRail en Freek Bos van reizigersvereniging Rover acte de présence geven. De Kamer zit nog met veel vragen, bleek eerder al. Morgen vindt dan het debat plaats waarin de Kamer tot een politiek oordeel moet komen over de onderhandse gunning van de concessie aan NS. 

En dit alles tegen de achtergrond van een steeds vaker kwalitatief minder spoorproduct uitgevoerd door een spoorvervoerder die niet alleen bij haar klanten maar ook bij de politiek aanzienlijk aan populariteit heeft ingeboet. Concurrenten als Arriva staan al klaar om stukjes van het hoofdrailnet af te snoepen.  

• RTL Z: Kabinet houdt kwakkelende NS op de rails – Kosten 2 tot 3 miljard. Redactiefoto.