Hoe komt een brief op zijn bestemming? Jarenlang speelde de trein een belangrijke rol in het postvervoer. Speciale posttreinen zorgden, vaak ’s nachts, voor het vervoer van de post. Vijfentwintig jaar geleden kwam hier een eind aan: op 16 mei 1997 maakte de posttrein in Nederland zijn laatste rit. Het Spoorwegmuseum vertelt in de tentoonstelling Expeditie Posttrein het verhaal van het postvervoer per trein en toont zijn collectie posttreinen. In een aantal daarvan kunnen kinderen met verschillende spellen inzicht krijgen in de werkwijze van de postexpeditie.

Voor de komst van de trein werden brieven vervoerd door lopende bodes, postiljons te paard, postkoetsen en trekschuiten. De komst van de trein bracht daar geleidelijk verandering in. In het begin ging de post mee met de reizigerstreinen. Op belangrijke lijnen en internationale treinverbindingen waren die kleine postafdelingen in de reizigerstreinen echter niet geschikt. De Nederlandse overheid liet daarom tussen1855 en 1897 in totaal 27 ‘Rijkspostrijtuigen’ bouwen. Dit waren reizende postkantoren, waarin de postconducteurs tijdens de rit brieven op plaatsnaam konden sorteren in grote kasten met vakjes.

Vanwege de eis van de Nederlandse overheid om tot 1925 de post gratis per trein te vervoeren, ontkwamen de verschillende spoorwegmaatschappijen er niet aan om ook zelf speciale rijtuigen voor postvervoer bouwen. Die werden steeds ruimer zodat tijdens de rit grote hoeveelheden post kon worden gesorteerd. Vanaf de jaren ‘30 van de vorige eeuw gingen de posttreinen ’s nachts rijden. Hierdoor kon de PTT zijn motto “’s Avonds gepost, ’s ochtends besteld” waarmaken. In 1969 besloot de PTT tot het opzetten van het Sternet waarbij in twaalf expeditieknooppunten bij grote stations de post werd gesorteerd. Vanaf eind jaren 70 was het niet meer nodig om de post in de trein te sorteren. De posttreinen kregen hun eigen postperrons en dienden alleen nog voor het vervoer van rolcontainers met postzakken. In de jaren 90 bleek het efficiënter en goedkoper de post over de weg te vervoeren, daarmee verdween in 1997 de posttrein definitief van het spoor.

Bij het Spoorwegmuseum zijn een aantal posttreinen bewaard gebleven, deze zijn open voor publiek. De Pec uit 1938 heeft lange tijd in depot gestaan en komt speciaal voor de tentoonstelling naar Utrecht. Dit getrokken rijtuig is herkenbaar aan zijn bijzondere gedeukte neus voor de koppeling en wordt daarom wel deukneus genoemd. De trein heeft een mooie postsorteerafdeling waarin bezoekers zelf de post op plaatsnaam kunnen sorteren. Maar dit is niet het enige fraaie postrijtuig en posttreinmateriaal dat het Spoorwegmuseum laat zien.

• Expeditie Posttrein. Gouache Charles Burki 1954. Foto Spoorwegmuseum.