Actueel

Het Europese hoofdkantoor van Uber Technologies in Amsterdam, waar 1.500 mensen werken, kan nog geen duidelijkheid geven over de mogelijke impact van zijn twee mega-reorganisaties (in mei eerst 3.000 en vervolgens 3.700 ontslagen) op de werkgelegenheid in Nederland. De chauffeurs van Uber zijn ‘zelfstandige ondernemers’, geen werknemers van Uber, en vallen dus niet rechtsreeks onder deze reorganisatie.

De onderneming kondigde onlangs twee grote reorganisaties aan waarbij Uber wereldwijd ongeveer een kwart van zijn personeel op straat zette om door de coronacrisis te kunnen komen. Ook zal er op andere manieren gesneden worden in de kosten. Zo worden er 45 kantoren gesloten. Volgens een woordvoerder staat vast dat de ingrepen gevolgen hebben voor medewerkers in meer dan vijftig landen, maar het hele besluitproces over de precieze verdeling van het banenverlies is nog niet afgerond. Uber zal de reorganisatieplannen ook met zijn Nederlandse ondernemingsraad bespreken, aldus de zegsman.

De stevige ingrepen zijn nodig omdat de vraag naar taxiritten wereldwijd door de coronacrisis met tenminste 80% is teruggelopen. Uber verdient de laatste tijd wel meer met maaltijdbezorgdienst Uber Eats, maar dat is bij lange na niet voldoende om de neergang in de rest van het bedrijf te compenseren. Met een vergelijkbaar bedrijf, GrubHub is Uber in gesprek over een overname.

• Nog geen duidelijkheid over effecten ontslaggolf Uber voor Europees hoofdkantoor in Amsterdam.   

Uber ontslaat nog eens 3.000 werknemers, meldde de Wall Street Journal gisteren. Uber sluit ook 45 kantoren en bekijkt opnieuw haar aanpak op gebieden als vracht- en autonome voertuigtechnologie.

“Ik wist dat ik een moeilijke beslissing moest nemen, niet omdat we een beursgenoteerd bedrijf zijn, of om de prijs van de aandelen te beschermen of onze bestuurders of investeerders te plezieren”, schreef Uber-CEO Dara Khosrowshahi de Uber-medewerkers gisteren in een memo, waar TechCrunch de hand op kon leggen. “Ik moest deze beslissing nemen omdat onze toekomst als essentiële dienst voor de steden van de wereld – onze aanwezigheid voor miljoenen mensen en bedrijven die op ons vertrouwen – het vereist. We moeten onszelf bevestigen als een bedrijf dat niet langer afhankelijk is van nieuw kapitaal of investeerders om te blijven groeien, uitbreiden en innoveren.”

Als onderdeel van de ontslagen wordt verwacht dat Uber tot 145 miljoen dollar aan werknemers betaalt voor ontslagvergoedingen en andere voordelen, en tot 80 miljoen dollar om kantoren te sluiten, volgens een aanvraag bij de Amerikaanse beurswaakhond SEC. Dit nieuws komt slechts enkele weken nadat Uber 3.700 werknemers heeft ontslagen om ongeveer 1 miljard dollar aan kosten te besparen. Sinds de COVID-19-pandemie toesloeg, heeft Uber ongeveer 25% van zijn personeel ontslagen.

Ritten zijn fors teruggelopen door de coronacrisis, zo’n 80% volgens Uber. De bezorging van voedsel schoot echter omhoog. In het eerste kwartaal kende Uber Eats een grote groei met bruto boekingen van 4,68 miljard dollar, een stijging van 52% ten opzichte van hetzelfde kwartaal een jaar geleden.

“Ik moet waarschuwen dat, hoewel de groei van Eats versnelt, dit bedrijf vandaag nog niet in de buurt komt van het dekken van de uitgaven”, schreef Khosrowshahi gisteren in het memo. “Ik ben ervan overtuigd dat de maatregelen die we nemen Eats winstgevender zullen maken, net als aan de ritten-kant, maar het zal niet van de ene op de andere dag gebeuren.”

Inmiddels is Uber al enige tijd in gesprek met GrubHub om via een overname UberEats te versterken, aldus enkele media. Uber benaderde Grubhhub eerder dit jaar voor het eerst met een bod, maar de twee bedrijven zijn nog in gesprek. Een andere melding meent dat de deal ergens deze maand kan worden afgerond. Khosrowshahi noemde deze deal echter niet in de memo van gisteren. Uber stoot ook een aantal diensten af die het pas onlangs heeft opgezet, zoals UberWorks, waarmee ex-chauffeurs kunnen overstappen naar andere, vergelijkbare dienstverleners.

Wie die niet worden getroffen door deze ontslagen, zijn de chauffeurs, die momenteel niet zijn geclassificeerd als werknemers, maar eerder als zelfstandige ondernemers. Toch eisten veel chauffeurs te midden van de coronacrisis luidkeels betere bescherming en voordelen van ‘werkgever’ Uber.

Vorige week organiseerden rideshare-chauffeurs in de VS nog een demonstratieve rit om Uber te vragen het werkloosheids-verzekeringsfonds van de staat Californië te betalen. Ook wilden ze dat Uber de rechtszaak die het samen met concurrent Lyft tegen de staat Californië aanspande om de AB5-wetgeving die Uber-chauffeurs sinds januari dit jaar als werknemers classificeert, te laten vallen.

• Kijk hier in deze video van The Daily Mail hoe twee medewerkers van Uber in een luttele drie minuten begin mei via een Zoom-video 3.500 Uber-medewerkers naar huis stuurden:

https://www.dailymail.co.uk/news/article-8301471/Watch-3-500-Uber-employees-told-laid-three-minute-ZOOM-call.html?fbclid=IwAR0rF6Ll8RVisQYtk96Fce89i2vfShrjK4MYvF6eNnAYKImZ-IT9KC3olf4

Nederland hielp digitale platforms als Uber om in Brussel regelgeving tegen te houden. Jarenlang hadden hun medewerkers – chauffeurs, maaltijdbezorgers, zorgverleners, schoonmakers – niets van de Europese Unie te verwachten. Nu hun situatie door de coronacrisis schrijnend urgent is, hebben ze amper zekerheden om op terug te vallen. Lise Witteman van Follow The Money volgde Uber’s lobby-activiteiten bij de EU in Brussel.

Je zou er bijna jaloers op worden: die maaltijdbezorgers die in een fris lentezonnetje door de lege stadsstraten fietsen, op weg naar een of andere loondienstslaaf die vanwege Covid-19 al wekenlang met zijn laptop in een bezemkast zit. Nu veel van het normale werkverkeer is weggevallen, zijn de koeriers zichtbaarder dan ooit. Ze houden de restanten van de economie draaiende, als onmisbare schakel tussen de leveranciers, de platforms en de in hun huis opgesloten consumenten.

Maar waar de gewone werknemer zich in zijn bezemkast vastklampt aan zijn arbeidscontract, staan de werkers van de klik- en kluseconomie overal ter wereld met lege handen. Halsoverkop moeten overheden bijspringen om te voorkomen dat ze kopje onder gaan. Ook in de taxibranche, waar de vraag door Covid-19 is opgedroogd en de auto’s langs de kant geparkeerd staan.

Waar nog wel werk is, zoals in de maaltijdbezorging, moeten de koeriers dikwijls zelf uitzoeken hoe ze aan beschermend materiaal komen. Ze vallen buiten de reguliere sociale voorzieningen, omdat ze officieel ‘ondernemer’ zijn. Tegelijkertijd konden ze met geen mogelijkheid buffers opbouwen om een klap als deze op te vangen. Daarvoor zijn de vergoedingen veel te klein. Vergoedingen die niet door hen, maar uitsluitend door de platforms worden bepaald.

Het is een hoofdpijnverhaal dat al jaren door Europa echoot. Omdat het over een nieuw economisch fenomeen gaat, weten overheden niet goed welke rechten en plichten ze aan de platforms moeten verbinden. Er zijn vragen over de status van de werkers: zijn het zelfstandigen, of horen ze eigenlijk in loondienst? Al die tijd treuzelt de Europese Unie met regelgeving. Sterker nog, in eerste instantie doet Brussel er van alles aan om juist te voorkomen dat lidstaten op eigen houtje paal en perk zouden stellen aan de soms ontwrichtende werking van Uber, Airbnb en hun gelijken.

Sinds de verkiezingen in mei 2019 keert de Commissie op haar schreden terug, maar inmiddels zijn door het virus miljoenen platformwerkers alleen maar in extra onzekerheid beland. Follow the Money reconstrueert daarom hoe Nederland de platformlobby op weg hielp toen het in de eerste helft van 2016 voorzitter was van de Raad van de Europese Unie.

Innovatie als toverwoord. Henk Kamp heeft er de mond vol van wanneer hij eind 2012 als minister van Economische Zaken is aangetreden in het kabinet-Rutte II. Door de bankencrisis, die overging in een eurocrisis, ligt het land er niet best bij. Hoge werkloosheid en slechte economische groeicijfers nopen tot miljardenbezuinigingen. Tegelijkertijd moeten er plannen komen om Nederland er weer bovenop te helpen. Innovatie is cruciaal, daarvan is Kamp overtuigd. Start-ups, digitalisering, topsectoren. Alles wat maar de schijn heeft van innovatie wordt hartstochtelijk omarmd en kan rekenen op gratis promotie en gulle subsidies.

Wanneer Uber zijn hoofdkantoor in 2013 om fiscale redenen naar Nederland overbrengt, duurt het niet lang voordat het bedrijf het woordenboek van Kamp uit het hoofd heeft geleerd. De sleuteltermen zijn ‘deeleconomie’ en ‘digitale innovatie’. Voor die begrippen is de VVD-minister graag bereid wetgeving te ‘moderniseren’. Ook wanneer coalitiepartner PvdA bezorgdheid uit over de negatieve effecten van platforms als Uber en schoonmaakservice Helpling, denderen de liberalen door. De sociale partners stellen maar een rapport op. In de tussentijd moet dit soort ‘innovaties’ vooral zo min mogelijk worden gehinderd.

Voor Uber komt de vrijage met Nederland net op tijd. In 2014 stuit ceo Travis Kalanick nog op een gesloten deur van het torentje, ontdekte RTL. Het taxibedrijf ervaart in die periode veel weerstand in Europa. Ook Nederland weigert een van zijn diensten: UberPop. Maar de liefde groeit als Kamp in 2015 partijgenoot en voormalig Eurocommissaris Neelie Kroes (Digitale Agenda) aanstelt als ambassadeur van StartUpDelta, een overheidsinitiatief om beginnende tech-ondernemers te ondersteunen. Ze krijgt als taak om Nederland op de kaart te zetten als vestigingsplaats voor beginnende ondernemingen.

Kroes is gecharmeerd van initiatieven als Uber. Nog voor Kamp de woorden ‘digitale innovatie’ in de mond heeft genomen, is het haar filosofie dat juist ‘verstorende’ bedrijven als Uber en Airbnb voor de broodnodige opschudding zorgen in de economie. Je moet ze koesteren, niet killen, is haar devies. Uber vindt Eurocommissaris Kroes dan ook aan haar zijde wanneer in 2014 een Belgische rechter de dienst verbiedt. ‘Wat voor rechtssysteem is dit, tiert ze op haar blog. ‘Ik heb de oprichters en investeerders van Uber ontmoet. Wat mij betreft is Uber 100% welkom in Brussel of waar dan ook.’ Ze gooit er op Twitter meteen een nieuwe hashtag uit: #uberiswelcome.

Minister Kamp is blij met Kroes. Ook achteraf nog. Per e-mail laat Kamp aan Follow the Money weten: ‘Het ging haar echt om de starters en zeker niet om de gevestigde bedrijven.’ Over eventuele gesprekken die hij indertijd over Uber voerde, zegt hij: ‘Met Neelie zal ik het ook gehad hebben over de grote internationale internetplatforms en over hun voorbeeldfunctie. Ik kan me in dat verband Uber niet herinneren, maar dat zal een van de voorbeelden geweest kunnen zijn.’ Neelie Kroes vertelt per telefoon dat ze met Economische Zaken zeker sprak ‘over de toepassing van digitale technologie in deze sectoren’.

In haar hoedanigheid van Eurocommissaris ontmoette Kroes Uber-vertegenwoordigers, vertelt ze, maar toen was het niet haar ‘rol’ om hen te helpen ‘de conservatieve wereld van logistiek en transport’ te betreden. Als StartUp-ambassadeur heeft ze meer vrijheid: ‘Het ging er dan natuurlijk over: hoe krijg je deze nieuwe manier van denken op de agenda. Voor sommigen was het bedreigend, omdat het nieuw was. Dan hield hun fantasie op. Zij moesten getriggerd worden om zich open te stellen.’

In de VVD zijn er meer fan van Uber. Tweede Kamerlid Bart de Liefde spreekt er al in het voorjaar van 2014 via Twitter zijn waardering over uit. Tegen Follow the Money zegt hij daar nu over: ‘Toen ik nog Haags gemeenteraadslid was, had ik de taxi’s in mijn portefeuille. Ik stoorde me er enorm aan hoe die markt in elkaar zat. Korte ritten werden vaak geweigerd, vrouwen voelden zich niet veilig. Uber bewerkstelligde een enorme verbetering, er zijn nu veel minder excessen. Daarom vond ik Uber een enorme plus voor de markt.’

Ook in de Kamer breekt De Liefde – hij voert namens de VVD het woord over mededinging – een lans voor de dienst. ‘Wat in Berlijn en Brussel is gedaan met een lokaal verbod op Uber, heeft bij ons de wenkbrauwen doen fronsen,’ betoogt hij tegenover Kamp. ‘Ziet de Minister dit verbod in de twee genoemde steden, maar wellicht ook elders, als een inbreuk op die interne markt?’ Waarop Kamp uitlegt dat de taxiregelgeving in Duitsland en België nu eenmaal anders in elkaar steekt, maar dat in Nederland Uber gewoon kan functioneren.

De Liefde kan zich niet herinneren dat hij vóór dat debat een ontmoeting had met iemand van de Uber-top. Maar in elk geval volgt kort erna – waarschijnlijk dankzij zijn pleidooi tegenover de minister – een bezoek van twee Uber-vertegenwoordigers. Ze komen om de positie van het bedrijf te bepleiten. De Liefde herinnert zich dat hij zeker niet het enige Kamerlid was met sympathie voor het bedrijf. D66 had het in de Kamer al eens met schriftelijke vragen voor de taxidienst opgenomen, en GroenLinks deed een oproep om te onderzoeken of Uber niet méér wettelijke ruimte kon krijgen.

Ook buiten de Kamer heerst destijds enthousiasme. Maarten Camps, topambtenaar op het ministerie van Economische Zaken, in zijn nieuwjaarsartikel van 2015, in het economische vakblad ESB: ‘Vernieuwing is nodig voor welvaartsgroei.’ Als voorbeeld haalt hij Uber aan, dat volgens hem ten onrechte tegen bestaande regelgeving stuit. ‘Deze ambitieuze ondernemers hebben ruimte nodig om nieuwe technologieën of verdienmodellen snel toe te passen.’

Een paar maanden later maakt ook minister Kamp zijn positie publiek. Op een cybertop spreekt hij zich uit over platformbedrijven. De Liefde is erbij en twittert wat Kamp er zegt: ‘Overheden moeten ruimte bieden aan nieuwe diensten als #Uber en #Airbnb.’ Het zijn woorden die dat voorjaar worden omgezet in kabinetsvoorstellen om ‘digitale vernieuwing’ te ‘faciliteren’.

Begin 2016 treedt Bart de Liefde bij Uber in dienst als public policy manager: lobbyist. Volgens De Liefde volgt de baan op een ontmoeting eind 2015, waarin terloops ter sprake komt dat hij niet voor een nieuwe periode in de Kamer opteert. Over zijn periode bij Uber – waar het zijn taak is aan politici het bedrijfsmodel uit te leggen – mag hij ook nu nog niet uitweiden.

Maar al eind 2015 heeft Uber zich in Nederland uitstekend gepositioneerd om ook in Brussel terrein te veroveren. En dat is op dat moment hard nodig. Verschillende lidstaten liggen dwars omdat Uber-chauffeurs rondrijden zonder taxivergunning en tegen veel lagere tarieven dan de gereguleerde branche. Na België verbant Duitsland de dienst in september 2014, een Spaanse rechter verbiedt Uber later in datzelfde jaar, en met ingang van 2015 sluit ook Frankrijk zijn grenzen voor het bedrijf.

De benodigde lobby blijkt al in januari 2015 te zijn afgetrapt met een brief aan de Poolse Eurocommissaris Elżbieta Bieńkowska van Interne Markten, ontdekten lobbywaakhond Corporate Europe Observatory en de Oostenrijkse vakbond Aka Europa. In die brief doet Uber een beroep op Brussel om één lijn te trekken in de Unie. ‘Om er zeker van te zijn dat er één interne Europese markt is voor nieuwe diensten, zoals de deeleconomie en on demand-diensten, vervult alleen de Europese Commissie de leiderschapspositie die nu zo urgent nodig is.’ Er volgt een reeks van ontmoetingen tussen vertegenwoordigers van Uber en Eurocommissaris Bieńkowska. En met succes. Eind 2015 citeert de Financial Times Bieńkowska, die zegt dat de strijd tegen Uber vergelijkbaar is met de strijd tegen de drukpers in de Middeleeuwen. ‘Het is gewoon een nieuw businessmodel.’

Met de bal voor het doel is het aan Den Haag om hem in te koppen. Als Nederland in 2016 de voorzittershamer van de Raad van de EU in handen heeft, zet Kamp de deeleconomie voor het eerst prominent op de agenda. Hij heeft alvast een ‘discussiestuk’ voorbereid, waarmee hij een ‘eerste politieke sturing’ aan het onderwerp wil geven. Het voornaamste doel is te voorkomen dat ieder land maar zijn eigen maatregelen treft, zo praat hij het standpunt van Uber na. ‘Een gefragmenteerd en haastig antwoord op de vraagstukken betreffende de deeleconomie op lokaal en nationaal niveau kunnen onnodig de verdere ontwikkeling ervan in de weg staan.’

In reactie op vragen van Follow the Money zegt Kamp nu dat het zijn missie was om ‘door Europese samenwerking te helpen voorkomen dat de VS de interneteconomie helemaal zouden domineren. Ook wilde hij bereiken dat ‘Europese ondernemers de ruimte zouden krijgen om de nieuwe mogelijkheden op verantwoorde wijze te benutten.’

Hij organiseert in januari 2016 in Amsterdam een bijeenkomst van alle Europese ministers van economische zaken, de zogenaamde ‘Informele Raad voor Concurrentievermogen’. Opmerkelijk is dat hij zijn collega-bewindslieden vraagt allemaal een ‘digitale ondernemer’ mee te nemen. De bedoeling is dat ook zij meedenken over het te vormen beleid. Op deze manier inviteert hij de bedrijfslobby letterlijk aan de bestuurstafel, nadat die ook al aan de vooravond van de politieke top zijn zegje had kunnen doen op de Nederlandse diplomatieke basis in Brussel. Over de bijeenkomst in Amsterdam zegt Economische Zaken achteraf in een persbericht: een ‘unieke setting’. Gasten die een kritisch geluid hadden kunnen laten horen, bijvoorbeeld vakorganisaties, schitteren door afwezigheid.

Kamp zegt daar nu over: ‘Ik nodigde niet specifiek bepaalde ondernemers uit of niet uit. Ik weet ook niet meer hoe kritisch de ondernemers waren die de collega’s meenamen, maar ik neem aan dat het mensen waren die betekenisvol en inspirerend waren voor Europese internetinitiatieven.’ Op de vraag of het de bewindsman veel moeite kostte de rest van de Raad te overtuigen van zijn ideeën over de deeleconomie – daarin zaten immers ook landen die Uber hadden verboden – gaat Kamp niet in.

Overigens schuiven in Amsterdam ook Eurocommissarissen aan, onder wie opnieuw Elżbieta Bieńkowska van Interne Markten. De Commissie heeft zich voorgenomen om met een standpunt over de deeleconomie te komen en alle input is welkom. Een opstelling die Nederland zeer aanmoedigt. Na afloop toont Kamp zich tevreden: ‘Ik heb het idee dat het zeer waardevol was om de private sector hierbij te betrekken.’

Meteen na het succes in Amsterdam is het tijd voor een tripje. Premier Rutte bezoekt samen met StartUpDelta-ambassadeur Neelie Kroes het tech-walhalla Silicon Valley. Na afloop mag Kroes aanschuiven bij De Wereld Draait Door om er smakelijk over te vertellen. Zo zou Rutte eerst hebben voorgesteld om pas na het Nederlands EU-voorzitterschap naar de Verenigde Staten af te reizen, maar haalde Kroes hem over om eerder te gaan. ‘Ik zeg: no way! Angela Merkel is dan al geweest, Hollande is geweest, Cameron is geweest… En de allerbelangrijkste, meest invloedrijke, president nu van Europa zou er nog niet geweest zijn!’ Waarop Rutte naar verluidt toegaf: ‘Je krijgt twee dagen van me.’

Het zijn twee dagen die Kroes goed benut. In een door haar tot de nok toe volgepropt programma sleept ze de premier langs digitale succesnummers. De hand van Uber-ceo Travis Kalanick wordt alsnog geschud. ‘Een buitengewoon helder brein,’ zegt Kroes over Kalanick bij DWDD. Het is een contact dat binnen enkele weken al wordt uitgebuit, met een brief aan Rutte van Uber en 46 andere platforms. Daarin wordt erop aangedrongen dat Brussel de lidstaten in het gareel houdt. ‘Ondersteuning van onze sector is cruciaal om investeringen en een brede acceptatie mogelijk te maken.’

Bovendien is er met de Uber-ceo meteen een tegentripje afgetikt: Kalanick zal dat voorjaar spreken op Kroes’ Startup Fest Europe in Amsterdam. Tegen die tijd is er overigens nog een nieuwtje: De oud-Eurocommissaris treedt in betaalde dienst van Uber: ze wordt er voorzitter van de adviesraad. Kroes kan zich desgevraagd niet meer herinneren wanneer Uber voor het eerst op die functie zinspeelde.

Toch wordt er in die periode in Brussel wel degelijk een kritische noot gekraakt. Eind mei 2016 – de Commissie is al bijna klaar met haar standpunt over de deeleconomie – komt er op de valreep bericht van het adviesorgaan Europees Economisch en Sociaal Comité. Het heeft een advies opgesteld op verzoek van het Nederlandse ministerie van Sociale Zaken. Opmerkelijk, want tot dan toe bleef het departement van Lodewijk Asscher (PvdA) juist buiten kabinetsvoorstellen voor de deeleconomie. Helaas wil Asscher desgevraagd niet terugblikken op zijn vorige baan. Oud-minister Kamp van Economische Zaken zegt niet van een adviesvraag van Sociale Zaken te weten, maar hij voegt hieraan toe dat hij er destijds vast geen probleem mee had. ‘Voor een bewindspersoon zijn goede adviezen belangrijk om de goede dingen te kunnen doen.’

Het Comité windt er geen doekjes om en noemt Uber expliciet als voorbeeld van een bedrijf dat ‘onterecht’ onder de noemer ‘deeleconomie’ wordt geschaard ‘om zo de regelgeving waaronder zij in principe zouden moeten vallen, te ontduiken’. Om die reden – aldus het advies – moeten de definities scherper worden gesteld. Ook is het hoog tijd dat er op Europees niveau regels komen om werknemers te beschermen. Daarbij moet onderscheid worden gemaakt tussen echte zelfstandigen en werknemers die eigenlijk in loondienst zijn. Het is, kortom, een advies dat lijnrecht indruist tegen de koers die Nederland en Brussel op dat moment aan het varen zijn. Er gebeurt dan ook niets mee.

In het Commissie-‘communiqué’ dat kort daarop verschijnt, een soort leidraad voor de lidstaten, worden drie criteria geformuleerd. Wanneer aan alle drie wordt voldaan, is er géén sprake van een platform dat optreedt als intermediair tussen dienstenaanbieders (lees: zelfstandige taxichauffeurs of schoonmakers) maar van een gewone dienstverlener, die zich per branche aan alle nationale spelregels heeft te houden.

De hamvragen zijn: bepaalt het deelplatform de prijs van de dienst? Hanteert het platform daarnaast nog andere regels voor het leveren van de dienst? En tot slot: wordt de dienst uitgevoerd met middelen die in het bezit zijn van het platform? In dit laatste criterium zit de crux. Omdat een bedrijf als Uber zijn chauffeurs niet van een auto voorziet, ziet de Commissie Uber niet als dienstverlener maar als een puur digitale intermediair. En daarmee gelden voor het bedrijf niet de plichten die een normale dienstverlener wel heeft, zoals het hebben van vergunningen.

Over de arbeidspositie van platformwerkers houdt de Commissie zich op de vlakte. Dat wordt, conform het geldende EU-recht, overgelaten aan de lidstaten en hun rechters. Precies zoals de werkgeversorganisaties het graag zien. Dankzij het criterium van eigendom zijn lidstaten buitenspel gezet en kunnen ze niet ingrijpen

Betrokkenen hebben direct door dat de leidraad een overwinning is voor de platformbedrijven. ‘We kunnen Uber en Airbnb nu alleen maar feliciteren met het extreem efficiënt belobbyen van de relevante Commissiediensten,’ hoont Wolfgang Kowalsky van de Europese vakbondskoepel ETUC, als hij de ‘giftige leidraad’ gelezen heeft. ‘Dankzij het derde – totaal overbodige – criterium van eigendom zijn de lidstaten buitenspel gezet en kunnen ze niet ingrijpen.’

Andere vakbondsorganisaties houden nog hoop. EU-landen mogen platformbedrijven weliswaar niet zomaar weren, maar voor de positie van de werkers heeft Brussel de bal teruggelegd bij de lidstaten. Daar valt dus nog terrein te winnen. De jaren na de Commissie-leidraad worden dan ook gekenmerkt door veel nationale rechtszaken tegen platformbedrijven en lange parlementaire discussies over de arbeidsrechtelijke status van hun werkers. Een debat dat ook in Nederland nog altijd niet tot een uitkomst heeft geleid.

Wanneer in 2019 de nieuwe Europese Commissie aantreedt, is platformwerk voor tientallen miljoenen Europeanen de belangrijkste inkomstenbron. Velen kunnen zich geen pensioenregeling veroorloven, en zelfs geen ziektekostenverzekering. De bedrijven gedijen intussen uitstekend. De platformeconomie is in Europa uitgegroeid tot een biljoenenindustrie, waarvan de zeven grootste ondernemingen ruim twee derde van de winst opslokken (zie kader).

Tegelijkertijd keren de kansen voor Uber en de zijnen. Drie jaar na het Spaanse gerechtelijke verbod op Uber komt het in december 2017 tot een arrest van het Europees Hof dat zich niets aantrekt van de zwaarbelobbyde Commissie-leidraad. Het Hof oordeelt dat Uber in feite gewoon een taxidienst levert, en dus aan dezelfde plichten moet voldoen als alle taxi’s. Dankzij die uitspraak kunnen alle lidstaten Uber gewoon regels opleggen, precies zoals ze dat doen met andere vervoersaanbieders.

Bovendien waait er in Brussel een nieuwe wind. De heersende scepsis, die onder andere heeft geleid tot de Brexit, doet bestuurders realiseren dat de Europese Unie niet alleen voor bedrijven, maar ook voor mensen haar meerwaarde moet bewijzen. Zo wordt er in 2017 een ‘Europese Pijler van Sociale Rechten’ opgetuigd, een soort manifest dat burgers uitzicht moet bieden op zekerheden als een eerlijk loon, een behoorlijke werkloosheidsuitkering en een goed pensioen.

De juridische status van de Pijler is echter vederlicht: daarvoor moeten de ideeën eerst in concreet beleid worden gegoten. Eurocommissaris Margrethe Vestager van Mededinging toonde alvast haar welwillendheid toen ze dit najaar over platformwerkers zei: ‘Onze uitgangspositie is dat zij onterecht als zelfstandigen worden gelabeld.’ Vestager vindt dat de werkers zich in een vakbond moeten kunnen organiseren. Zodat ze kunnen opkomen voor hun rechten, zonder door het Europese mededingingsrecht direct als een ongeoorloofd ‘kartel’ te worden aangemerkt.

In september is een conferentie over de platformeconomie gepland waarop de Europese Commissie een initiatief lanceert om de arbeidsomstandigheden te verbeteren. In het Financieele Dagblad van 12 maart 2020 – het coronavirus legde de Europese economieën al plat – zegt Eurocommissaris Nicolas Schmit (Banenbeleid) dat hij eraan vasthoudt om nog dit jaar voorstellen te doen om zzp’ers als Uber-chauffeurs beter te beschermen tegen het plots wegvallen van inkomsten. Volgens hem is het ‘een groeiend probleem voor onze maatschappij’ hoe bedrijven omgaan met zelfstandigen. Hun rechten moeten daarom meer gelijkgeschakeld worden met die van werknemers. ‘Het coronavirus verplicht ons naar situaties te kijken die we ons nooit hebben kunnen voorstellen.’ Inmiddels komt ook uit allerlei fondsen geld beschikbaar om lidstaten te helpen hun getroffen burgers te ondersteunen.

In een recente brief aan het Europees Parlement onderstreept Schmit nog eens zijn ambitie om werk te maken van betere regels voor platformwerkers. Hij zegt bijvoorbeeld de ontwikkelingen in Californië nauwgezet te volgen. Daar besloot de Senaat dat mensen alleen als zelfstandige kunnen worden behandeld als hun werk buiten de gebruikelijke activiteiten van het bedrijf valt. Dat is geenszins het geval bij Uber, Deliveroo en de andere platforms. Zij moeten hun mensen dus in dienst nemen, hoewel ze zich nog in allerlei bochten wringen om díe dans te ontspringen.

Agnes Jongerius, PvdA-Europarlementariër en voormalig FNV-voorzitter, stelt voor dat de EU de bewijslast of iemand werknemer is of niet, simpelweg verschuift. Laat het platform maar aantonen dat iemand écht een zelfstandige is. Op die manier hoeven individuele werkers niet iedere keer hun arbeidspositie te bevechten. ‘De platforms schuiven alle verantwoordelijkheid af,’ zegt Jongerius. ‘En als ze een rechtszaak hebben verloren, zeggen ze: oké, we wachten wel af of andere werkers nu ook voor een arbeidscontract komen. Maar die zijn natuurlijk helemaal niet in de positie om zo’n rechtszaak te beginnen. Daarom moet die bewijslast worden omgedraaid.’

Ze vreest dat als er niets gebeurt, straks niet alleen taxichauffeurs en maaltijdbezorgers voor platforms werken. Ook bijvoorbeeld kassières, bouwvakkers en horecawerkers kunnen via vergelijkbare constructies aan het werk worden gezet. Jongerius verwijst naar een analyse van de ING-Bank waarin staat dat alleen al in Nederland het aantal zzp’ers de komende jaren met een miljoen mensen kan toenemen door groei van de platformeconomie. ‘De coronacrisis laat zien dat de hele ontwikkeling uit de hand is gelopen,’ zegt Jongerius. En over de rol die Nederland daarin heeft gespeeld: ‘Dat is niet bepaald een stukje vaderlandse geschiedenis om trots op te zijn.’

Oud-minister Henk Kamp ziet dat anders. Terugblikkend stelt hij dat hij ‘geenszins aan de leiband van internetbedrijven zoals Uber’ liep. ‘Ook zij hebben zich aan democratisch vastgestelde regels te houden en ik was mij steeds bewust van de belangen van kleine ondernemingen en hun medewerkers, alsook van het belang van die kleine ondernemingen voor de burgers/consumenten, de economie en de samenleving.’

Kamp noemt het nu ‘verstandig’ dat Brussel zich kritisch opstelt ten opzichte van platforms als Uber. ‘Ze zijn economisch en maatschappelijk relevant, maar het is van belang er in EU-verband voor te zorgen dat ze zich aan de mededingingsregels houden, en dat die regels adequaat zijn.’

Terwijl Brussel nu inderdaad halsoverkop naar oplossingen zoekt, stoomt Uber rustig door. De coronacrisis doet taxiritjes wegvallen, maar het bedrijf zet vol in op maaltijdbezorging via UberEats. En het heeft in de Verenigde Staten alweer een nieuw platform gelanceerd, the Work Hub, bedoeld om werkloze chauffeurs aan baantjes te helpen in de voedingsindustrie, bij onlinewarenhuizen of op klantenservice-afdelingen.

Zakentijdschrift Forbes signaleert dat de uberisation mogelijk een nieuw hoofdstuk gaat schrijven: ‘De klik- en kluseconomie staat klaar om grotere delen van de echte economie op te slokken.’

Het complete artikel van Lise Witteman van Follow The Money is hier te vinden (inclusief achtergrondinformatie):

https://www.ftm.nl/artikelen/uber-veroverde-europa-lobby-zwaargewichten-vvd?share=Y201F0D5s51T9uiSlmtTOWt0c31baUhZ7PBJxZADa6rcMBleNPyh6rsfo%2BNasGk%3D

• Uber veroverde Europa dankzij een lobby van VVD-zwaargewichten, waaronder Neelie Kroes.